چند عامل اساسي در كوتاهي مسلمانان از ياري كردن امام حسين(ع)  نقش مؤثري داشت و باعث گرديد كه آنان نه تنها امام(ع)  را ياري نكنند بلكه در مقابل او شمشير هم بكشند:
الف. رنگ باختن معنويت

از عوامل مهمي كه زمينه‌ساز حادثه عاشورا گرديد و موجب شد كه مردم در برابر اقدامات دستگاه بني اميه واكنش انفعالي نشان بدهند و عليه مقتداي‌شان بجنگند و او را ياري نكنند، كم رنگ شدن معنويت و فضايل معنوي در ميان جامعه آن روز مسلمانان بود. پيامبر اكرم(ص) در مدت 23 سال تمام توان خويش را به كار برد تا در تار و پود جامعه معنويت، يعني بينش‌ها و ارزش‌هاي الهي را جايگزين سازد. او تلاش نمود كه به جاي ارزش‌هاي عصر جاهلي كه در نژادپرستي،‌ ثروت‌پرستي، قدرت‌مداري و دنيازدگي خلاصه مي‌شد ايمان،‌ تقوا، ايثار و ديگر فضائل و كمالات انساني را جايگزين نمايد. محصول و بر‌آيند تلاش حضرت، تحول بزرگي بود كه در جامعه اسلامي ايجاد گرديد. او از مردمي كه ارزش‌هاي آنان را نژاد و قبيله و ثروت تشكيل مي‌داد انسان‌هايي ساخت كه حاضر شدند براي دفاع از مكتب از جان و مال و ثروت خويش بگذرند و در ميدان جهاد و شهادت آنچنان پيشگام شوند كه از شدت اشتياق گاه كار به قرعه مي‌كشيد. نمونه‌هاي بسيار زيادي از جلوه‌هاي ايثار و معنويت در ميان مسلمانان زمان پيامبر(ص)  وجود دارد كه مجال آوردن آنها نيست. به هر حال جامعه‌اي كه پيامبر(ص)  ساخته بود، معنويت در آن حرف اول و آخر را مي‌زد و مردم حاضر بودند براي دين و ارزش‌هاي ديني‌شان از همه هستي خود بگذرند.